Τετάρτη 14 Ιουνίου 2017

Ελένη Εφραιμίδου: «Το μεταφραστικό και ποιητικό έργο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα» - Eleni Ephremidou: "The translation and poetry of Sebaidian Karachotza" - there is a translator on the website



Ελένη Εφραιμίδου: «Το μεταφραστικό και ποιητικό έργο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα»
(Από την παρουσίαση του βιβλίου του Σεμπ. Καραχότζα,
 «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα», στις 10/6/2017, στο ΙΘΤΠ)

    Yπάρχει ένας πίνακας στο Μουσείο του Λούβρου με τίτλο « Η ελευθερία οδηγεί το λαό», του Ευγένιου Ντελακρουά που δημιουργήθηκε το 1830. Η Ελευθερία, με μορφή  γυναίκας εφορμά με υψωμένο χέρι, οδηγώντας το λαό. Μ’ αυτήν αρχηγό ο λαός  που ακολουθεί, οδηγείται στο μοναδικό του όραμα, την Ελευθερία.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, La liberté guidant le people
Με το πέρασμα των χρόνων, η απαγορευμένη σημαία της Γαλλικής επανάστασης που υψώνεται στον πίνακα, αλλά και ο ίδιος ο πίνακας, ξεπέρασε τα χρονικά και γεωγραφικά του όρια κι έγινε σύμβολο όλων των λαών για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη.
    Η μικρή αυτή εικαστική αναφορά, σκοπό έχει να μας προϊδεάσει για το πρωτότυπο και πολύ σημαντικό βιβλίο του δραστήριου Έλληνα Πομάκου Σεμπαϊδήν Καραχότζα, με τίτλο «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα» που παρουσιάζουμε σήμερα εδώ και είναι έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Ν. Ξάνθης  (2017). Είκοσι επτά σημαντικοί Έλληνες ποιητές καθώς και ένα απόσπασμα από το θεατρικό έργο «Άμλετ» του Σαίξπηρ, μεταφράζονται για πρώτη φορά στην πομακική γλώσσα, με στόχο να υπογραμμίσουν την ύπαρξη της γλώσσας αυτής που πολλοί αγνοούν ότι υπάρχει.
 Υπάρχει λοιπόν και κάνει θαύματα σαν και τούτο εδώ , με την ευαίσθητη και τολμηρή πένα του Σεμπαϊδήν. Γιατί η γλώσσα είναι σημαία. Είναι το πολυτιμότερο προϊόν που ένας λαός μπορεί να εξάγει για να δείξει τις πολιτισμικές και πολιτιστικές του ιδιαιτερότητες, αλλά και να διεκδικήσει το δικαίωμα στην ελευθερία της σκέψης του, στα πιστεύω του και στα οράματά του.
    Ο ίδιος στον πρόλογο του βιβλίου του γράφει: « Ποιος θα τολμούσε πριν από μερικά χρόνια να μεταφράσει Διονύσιο Σολωμό, Γιάννη Ρίτσο, Οδυσσέα Ελύτη ή Ουίλιαμ Σαίξπηρ στα πομακικά; Εμείς το κάνουμε για πρώτη φορά όχι για να δείξουμε την εξυπνάδα μας αλλά για να γίνει φανερό σε όλους πως μια ζωντανή γλώσσα (όπως η πομακική) έχει τη δύναμη να διατυπώσει τις πιο δύσκολες έννοιες του γραπτού λόγου. Ποιος λοιπόν θα μπορούσε πλέον να πει πως η γλώσσα μας είναι ελλιπής; Πως είναι μόνο προφορική; Εδώ και χρόνια έχουμε ξεκινήσει μια γιγαντιαία προσπάθεια καταγραφής του πλούτου της προφορικής παράδοσης των προγόνων μας. Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας αρχίζει πλέον να γίνεται ορατή. Μεγάλη ποίηση που είναι πλέον προσιτή σε κάθε Πομάκο».
   Είναι πράγματι πολύ σημαντικό το να μπορεί να διαβάζει κάθε Πομάκος μεγάλη ποίηση στη γλώσσα του, αλλά και πολύ δύσκολο να μεταφραστούν ποιήματα από τη μία γλώσσα στην άλλη. Γράφει ο David Connolli (όπως αναφέρεται στη Baker, 2001:170) ότι πρόκειται για τη δυσκολότερη, απαιτητικότερη και πιθανώς ικανοποιητικότερη από πλευράς δικαίωσης κόπων».
  Σε κάθε μετάφραση, δύο κόσμοι και δύο γλώσσες συγκρούονται. Η σύνταξη, το λεξιλόγιο, ο διαφορετικός πολιτισμός των δύο γλωσσών, η μουσικότητα των λέξεων, ο ρυθμός, το βάθος των εννοιών, το ύφος του ποιητή, πρέπει με σχολαστικότητα να προσεχθούν για να κρατηθεί η ιδιαιτερότητά του.
  Και το καταφέρνει αυτό ο Σεμπαϊδήν. Αν διαβάσει κανείς το πρωτότυπο και ακολούθως τη μετάφραση στα πομακικά, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα, θα διαπιστώσει ακουστικά ότι όλα αυτά που προαναφέραμε τηρούνται. Βοηθούν αρκετά σ’ αυτό, τα δάνεια που παίρνει η πομακική γλώσσα από την ελληνική. Λέξεις που τοποθετούνται σε σημεία κλειδιά ώστε να μη χαθεί το ύφος του ποιήματος.
   Ρήγας Βελενστινλής, Ανδρέας Κάλβος, Διονύσιος Σολωμός, Βιζυηνός, Παλαμάς, Αθάνας, Καβάφης, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Βρεττάκος, Ελύτης, Ρίτσος, Λειβαδίτης, Ελένη Βακαλό και άλλοι, μιλούν με χίλιους τρόπους για την ελευθερία. Άλλωστε αυτό είναι και το μέγα ζητούμενο στην ποίηση.
«Γι αυτό άλλωστε αξίζεις και γι αυτό σαν σηκώνεις τη σημαία σου ένα χρώμα πικρό πέφτει στις όψεις των πραγμάτων που παρομοιάζουν τον τιτάνειο κόσμο» γράφει ο Ελύτης (Η συναυλία των Γυακίνθων).
Και ο Σεφέρης, «Πάρε μαζί σου το παιδί που είδε το φως/ κάτω απ’ τα φύλλα εκείνου του πλατάνου/ και μάθε του να μελετά τα δέντρα. (Αστυάναξ).
Στο ποίημα «Εις Σάμον», ο Ανδρέας Κάλβος γράφει: «Όσοι το χάλκεον χέρι/ βαρύ του φόβου αισθάνονται/ζυγόν δουλείας ας έχωσι./Θέλει αρετήν και τόλμη η ελευθερία».
     Δεν είναι τυχαίο πως τα ποιήματα που επιλέγει ο μεταφραστής για να μεταφέρει στην πομακική γλώσσα που είναι και ο στόχος του, ενέχουν άμεσα ή έμμεσα τη λέξη ελευθερία. Άλλοτε άμεσα ,άλλοτε μεταφορικά και συμβολικά, η έννοια της ελευθερίας δεσπόζει στα επιλεγμένα ποιήματα.
«Η ιστορία του κόσμου δεν είναι τίποτε άλλο από την πρόοδο της συνείδησης της ελευθερίας», μας λέει ο Γερμανός φιλόσοφος Friedrich Hegel.
Aκόμη και η προσωπική ελευθερία του ατόμου, είναι αποτέλεσμα πολλών αγώνων για ένα κόσμο δίκαιο και ελεύθερο. Χρειάζεται πάντα συνεχής επαγρύπνηση και θυσίες για την απόκτησή της.  
   Πριν από αυτήν τη μεταφραστική κατάθεση, είχε προηγηθεί  ο «Ύμνος εις την Ελευθερία» του Δ. Σολωμού από τον ίδιο τον Σεμπαϊδήν,  αλλά και από τον αδελφό του Ριτβάν Καραχότζα , όπως και ποιήματα του Ναζίμ Χικμέτ. Πομακικά δημοτικά τραγούδια επίσης, είχαν ήδη μεταφραστεί από την πομακική στην ελληνική γλώσσα από τον Ριτβάν Καραχότζα, τα οποία περιέχονται στο Β’ τεύχος (Ανθολόγιο κειμένων: Παραμύθια-τραγούδια-παροιμίες), στο εγχειρίδιο: Μαθήματα πομακικής γλώσσας του Ν. Κόκκα (2004).
    «Η μετάφραση ενός μυθιστορήματος ή διηγήματος αποτελεί ευκολότερη εργασία σε σχέση με τη μετάφραση ενός ποιήματος», γράφει η Χριστίνα Μπακούλα στο δοκίμιό της «Διλήμματα και επιπλοκές στη λογοτεχνική μετάφραση».
    Ωστόσο ο Σεμπαϊδήν τολμά, γιατί η σχέση του με την ποίηση προηγείται και τον καθοδηγεί. Το Δεκέμβρη του 2006, είχε εκδοθεί το βιβλίο του «Έτσι ζούνε οι Πομάκοι», με  13 κείμενα και 21 ποιήματα δικά του, γραμμένα στην πομακική γλώσσα με την απαραίτητη μετάφραση στα ελληνικά.
     « Μέχρι τώρα όλοι γράφαμε στα ελληνικά ή στα τούρκικα, αλλά ήρθε ο καιρός να γράφουμε και στα πομάκικα», γράφει ο ίδιος στον πρόλογο αυτού του βιβλίου και συνεχίζει, « πρώτη φορά γράφονται πομάκικα ποιήματα και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος από τα ποιήματα για να πεις στους άλλους το τι σκέφτεσαι, τι θέλεις και τι πιστεύεις».
    Στα πεζά του κείμενα περιγράφει τον λιτό, φτωχικό και ασκητικό τρόπο ζωής των Πομάκων στα ορεινά της Ξάνθης, το πριν και το μετά της ζωής τους, τα ήθη τα έθιμα , τη ζωή τους στη φύση που τους ανταμείβει με τις ομορφιές της και την ανάγκη τους για έκφραση και ελεύθερη βούληση: « Στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή, γράφει, ζούνε πάνω από εκατό χιλιάδες μουσουλμάνοι. Ορισμένοι τους ονομάζουν Τούρκους και άλλοι τους ονομάζουν Πομάκους. Για μένα, δεν είναι σωστό να βγαίνουν ένας-δύο και να μιλάνε για εκατό χιλιάδες ανθρώπους, να λένε εκείνοι τί είναι αυτοί οι άνθρωποι και από πού ήρθαν εδώ. Το σωστό είναι ο καθένας να έχει το δικαίωμα να μιλάει μόνο για τον εαυτό του, να πιστεύει ό,τι θέλει εκείνος και να είναι αυτό που ο ίδιος θέλει. Όχι οι άλλοι να του λένε  τι είναι εκείνος».
   Στα ποιήματα της πρώτης του αυτής συλλογής με λιτό και απέριττο τρόπο εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα, ερμηνεύει συμπεριφορές της καθημερινότητας , ανησυχεί για τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων και αναζητά την ελευθερία από τη φυλακή  αυτής της ζωής. Παραθέτω εδώ δύο αποσπάσματα  ποιημάτων του που υπογραμμίζουν το ανήσυχο και ελεύθερο πνεύμα του, γιατί ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος, ένας ώριμος πολίτης όλου του κόσμου:

ΕΙΜΑΣΤΕ ΝΕΚΡΟΙ

Τριγυρνάμε στον κόσμο σαν σκιές
Γιατί τριγυρνάμε;
Για να βρούμε καλύτερη ζωή;
Για να δούμε κι εμείς μια άσπρη μέρα;
Να πάμε στον άλλο κόσμο , να δούμε πώς είναι εκεί;
Προσπαθούμε να βρούμε ανθρώπους, αληθινούς ανθρώπους.
 δεν θα σταματήσουμε ποτέ να ψάχνουμε.
...
UMRATI SEME

Abihódeme pa dünyóso katá sénkï
Za kakná abihódeme?
Za da náydeme po húbga zhïvóta?
Za da vídime i nîye annók bâla déne?
Da ídeme na drúgono dünyó da víyme kakvó ye itám?
Móchime da náydeme insána, has insána
I néma da so spéme níkogda abiyískavame.
 ...
    
ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΣ

Όποιος σωπαίνει, όποιος δεν ζητάει
Πάντα θα είναι φυλακισμένος.
Μπορεί να μην είναι φυλακισμένος με κάγκελα
Μπορεί να τριγυρνάει, να μιλάει ελεύθερα
Αλλά είναι φυλακισμένος
Γιατί ποτέ δεν έχει αυτό που θέλει
Ποτέ δεν θα πάρει αυτά που του ανήκουν
Πάντα θα έχει ό,τι του δώσουν
Πάντα θα κάνει ό,τι του πουν
Ποτέ δεν θα είναι πραγματικά ελεύθερος.
ZAGRADEN

Zhîyen so patáva, zhîyen na íshte
Dáyma she ye zagradén
Mózha da ye ne zagradén sas kángelï
Mózha da abihóde, da dúmi serbés
‘Ala she ye zagradén
‘Oti níkogï néma da íma kanána íshte
Níkogï néma da zôme kanána mu so páda
Dáyma she íma kanána mu dadôt
Dáyma she právi kanána mu rechôt
Néma níkogï da ye serbés.

                                             Ελένη Εφραιμίδου, Ξάνθη 10/6 /2017
Πηγή : 
http://pirforosellin.blogspot.gr/ - Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος(link ). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου