Γράμματα και επιστήμες την εποχή των Αββασίδων - Κωνσταντίνος Μπατσιόλας - Letters and Sciences at the time of Abbasides - Constantine Batsiola - there is a translator on the website

Πηγή φωτογραφίας : http://archive.apan.gr/gr/data/Accompanying-Item/7033

Γράμματα και επιστήμες την εποχή των Αββασίδων -

Κωνσταντίνος Μπατσιόλας

Γράμματα και επιστήμες την εποχή των Αββασίδων

 (δεύτερος μέρος)

Τομείς  της τεχνολογίας & αστρονομία – αστρολογία

Στον τομέα της μηχανικής ξεχωρίζει από τον 9ο αιώνα ο Banu Musaμε το έργο που είναι ένα εγχειρίδιο για την κατασκευή ποικίλων μηχανημάτων και άλλων οικοδομημάτων. Γύρω στο 1100 έζησε ο al-Khazini, ο οποίος έγραψε το έργο «Η Ισορροπία της Σοφίας» (Mizanal-Hikma), στο οποίο εκθέτει τη θεωρία του για το κέντρο βάρος ενός σώματος. Τον 13ο αιώνα ο al-Jazari.

Σήμερα, τα όρια μεταξύ της αστρονομίας και της αστρολογίας είναι ξεκάθαρα. Όμως, πριν δέκα αιώνες τα όρια των επιστημών αυτών ήταν δυσδιάκριτα, και η αστρολογία ήταν μια από τις πιο σημαντικές επιστήμες. Αν σήμερα ο επιστημονικός ορθολογισμός

απορρίπτει συλλήβδην και διαρρήδην την αστρολογία, εντούτοις την εποχή των Αββασίδων ο αστρολόγος ήταν ένας αξιοσέβαστος επιστήμονας.

Η ανάγκη να καθορίζεται αυστηρά ο χρόνος των πέντε προσευχών κατά τη διάρκεια της ημέρας, η ανάγκη καθορισμού του χρόνου καθώς οι μουσουλμανικοί μήνες μετρούνται με βάση τη Σελήνη, τα ταξίδια στον έναστρο ουρανό της ερήμου και η αγωνία των

ανθρώπων να γνωρίζουν το μέλλον ήταν μεταξύ των παραγόντων που ευνόησαν την άνθιση των δύο αυτών επιστημών. Και να προσθέσουμε και τους θρησκευτικούς παράγοντες, όπως τα ταξίδια για προσκύνημα στη Μέκκα (Hajj), ο προσανατολισμός κατά τη διάρκεια των προσευχών προς τη Μέκκα και η οικοδόμηση των τζαμιών με τον τοίχο της Κίμπλα να

είναι στραμμένος προς την κατεύθυνση της ιερής αυτής πόλης. Οι επιρροές στον τομέα αυτό προέρχονται είτε από την αρχαία ελληνική σκέψη είτε από την Ινδία είτε από την παράδοση που κληροδότησαν οι Σασανίδες. Το έργο όμως που άσκησε τη

μεγαλύτερη επίδραση και γνώρισε ίσως τη μεγαλύτερη διάδοση ήταν η Αλμαγέστη (al-Majisti), εξαραβισμένος τίτλος

του «Μεγάλη Σύνταξις Μαθηματική» του Πτολεμαίου.

Τα πρώτα έργα αφορούσαν στον προσδιορισμού του σεληνιακού έτους και έγιναν επί του Χαλίφη αλ-Μανσούρ, από τους al-Farazi και Ya’qubibnTariq. Ο al-Khuwarizmi εκτός από τα μαθηματικά διακρίθηκε και στην αστρονομία και ασχολήθηκε με την περιοδική

κίνηση των πλανητών. Σημαντικοί αστρονόμοι του ενάτου αιώνα είναι και οι : AbuMa’shar, al-Farghani, Hashal-Hasibal-Marwazi και ο al-Battani από την Χαρράν (877 – 918). Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι έννοιες του Ναδίρ και του Ζενίθ είναι αραβικής προελεύσεως.

Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής παρομοίαζαν τις αλλαγές στην ανθρώπινη ζωή και στη φύση με τις αλλαγές και τις κινήσεις των άστρων και της σελήνης και πίστευαν ότι αυτά επιδρούσαν στη διαμόρφωση της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, πίστευαν ότι αν

μπορέσουν να ερμηνεύσουν τις κινήσεις των άστρων θα μπορέσουν να μάθουν το μέλλον. Η αστρολογία ήταν σημείο αναφοράς είτε για την κεντρική εξουσία, θυμίζουμε ότι ο αλ-Μανσούρ οικοδόμησε τη Βαγδάτη καθ’ υπόδειξη δύο αστρολόγων,

είτε για τους λόγιους είτε για τους απλούς ανθρώπους. Μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως al-Farabi, ο al-Kindi και ο Αβικέννας

ασχολήθηκαν με την αστρολογία. Ο Albumasar (9ος αιώνας) έγραψε ένα οχτάτομο έργο με τίτλο al-Madkhalal-Kabir (H Μεγάλη Εισαγωγή στην Αστρολογία). Η «Τετράβιβλος» του Πτολεμαίου είναι από τα πιο σημαντικά έργα που άσκησαν επιρροή σε όσους ασχολήθηκαν με την αστρολογία. Σημαντική αστρονομική ακαδημία λειτούργησε και στη Nishapur κατά τον εντέκατο αιώνα υπό την πατρωνία του βεζίρη Jalal-al-dinMalikshah όπου λειτουργούσε και ένα παρατηρητήριο-τηλεσκόπιο. Στο ίδιο μέρος έδρασε και oUmaral-Khayyam (1040 –

1123).

Αλχημεία

Κατά τον Μεσαίωνα η επιστήμη της χημείας ήταν συνδεδεμένη με τη μαγεία, που οριοθετεί την επιστήμη αυτή από την αλχημεία. Κύριος σκοπός των αλχημιστών ήταν η παραγωγή χρυσού από άλλα μέταλλα. Έτσι παρά τα επιστημονικά επιτεύγματα των

αλχημιστών η επιστήμη τους διατηρούσε πολλά χαρακτηριστικά της μαγείας. Σπουδαίος αλχημιστής είναι ο περσικής καταγωγής JabiribnHayyan (721 – 817). Σημαντικά έργα του είναι : «Kitabal-Rahman» (Το Βιβλίο του Ελέους) και «Kitabal-Tajmi» (Το Βιβλίο της Συγκέντρωσης). Στο έργο είναι εμφανείς οι επιρροές του Αριστοτέλη. Σπουδαίος αλχημιστής ήταν και ο αλ-Ράζι με

το έργο του «Siral-asrar» (Secretumsecretorum) να ξεχωρίζει.

Γεωγραφία

– Ιστορία

Τα γεωγραφικά έργα συνδυάζουν και πληροφορίες ιστορικού και εθνολογικού χαρακτήρα. Επίδραση άσκησε η «Γεωγραφία»

του Πτολεμαίου και με βάση αυτή ο μαθηματικός al-Khuwarizmi έγραψε το έργο «Saratal-Ard» (Αναπαράσταση της Γης) το οποίο με τη σειρά του επηρέασε πολλούς γεωγράφους. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις περιόδους :

Η πρώτη εκτείνεται από τον 9ο ως και τον 10ο αιώνα με κύριο χαρακτηριστικό των έργων να είναι ο συνοπτικός τους χαρακτήρας και η χρήση τους στη διοίκηση. Σημαντικοί γεωγράφοι θεωρούνται οIbnRustaο IbnKhurradadhbih και ο Qudama.

Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τον 10ο ως και τον 12ο αιώνα.

Τα έργα γίνονται αναλυτικότερα και εκτενέστερα, ενώ παράλληλα αρχίζει να εμφανίζεται και η ταξιδιωτική γεωγραφία. Ο IbnFadhan, oBuzurgibnShahriyar μας άφησαν ταξιδιωτικά γεωγραφικά έργα.

Σημαντικότερος γεωγράφος αυτής της εποχής είναι ο al-Masudi, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί και ως «ο Ηρόδοτος των Αράβων», με το έργο του Murujal-dhahab «Χρυσοί Λειμώνες». Σημαντικοί γεωγράφοι είναι :ο al- Ya’qubi, ο al-Istakhri (σχεδίασε χάρτες

επαρχιών), ο al-Balkhi, ο al-Hamdani, ο IbnHawqal, ο al-Muqaddasi, ο al-Bakri και ο al-Idrisi.

Η τρίτη περίοδος εκτείνεται από τον 12ο αιώνα και εξής. Εδώ τα έργα μεγαλώνουν σε έκταση ακόμη περισσότερο και εξελίσσονται σε γεωγραφικά λεξικά ή και σε παγκόσμιες γεωγραφίες. Σημαντικοί γεωγράφοι θεωρούνται οι Yakut, al-Qazwini, Abu’ Fida, alUmari, IbnJubayr και ο λίγο μεταγενέστερος ibnBattuda (14ος αιώνας)

Σε άμεση σχέση με την γεωγραφία είναι και η επιστήμη της ιστορίας, καθώς από τα γεωγραφικά έργα αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες και για ιστορικά γεγονότα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το προαναφερθέν έργο του αλ-Μασούντι «Χρυσοί Λειμώνες». Ακόμη, το έργο «Ta’rikh» (Ιστορία) του προαναφερθέντος γεωγράφου Ya’qubi αποτελεί ένα άλλο

παράδειγμα του συνδυασμού της Ιστορίας και της Γεωγραφίας.

Χαρακτηριστικά της επιστήμης της ιστορίας είναι η μίμηση βυζαντινών προτύπων. Ακόμη, επικεντρώνονται στην ιστορία των πόλεων, ενώ παράλληλα δεν δίνεται μεγάλη σημασία στη χρονολόγηση των γεγονότων· αρκούσε η απλή διαδοχή τους. Επιρροή άσκησε και το περσικό έργο «Το Βιβλίο των Βασιλέων», το οποίο είχε μεταφραστεί τον όγδοο αιώνα από τον al-Mualla. Ακμή γνώρισαν και τα βιογραφικά λεξικά. Συχνά, βέβαια, στα ιστορικά έργα είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε το πραγματικό από το μυθώδες. Κινητήρια δύναμη για το ξεκίνημα της ιστοριογραφίας στον κόσμο του μεσαιωνικού Ισλάμ, ήταν ασφαλώς η ζωή του Μωάμεθ. Έτσι, τα πρώτα ιστοριογραφικά

κείμενα αποτελούν βιογραφίες του Προφήτη.

Ο αλ-Ταμπάρι αποτελεί μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες των μουσουλμάνων ιστορικών του Μεσαίωνα. Χαρακτηριστικό του

είναι η προσπάθειά του να γίνει αντικειμενικός. Κυριότερο ιστορικό του έργο είναι το «Kitabal-Rusulw-al-Muluk» (Το Βιβλίο της Ιστορίας των Αποστόλων και των Βασιλέων), το οποίο αρχίζει από κτίσεως κόσμου και φτάνει ως το 915. Στην κατηγορία των ιστορικών έργων μπορούμε να εντάξουμε και το έργο του βιβλιοθηκάριου Ιμπν αν-Ναντίμ (936 – 995/998). Σπουδαίος ιστορικός της περιόδου των Αββασίδων είναι και ο al-Baladhuri με σημαντικότερο έργο την «ιστορία των μουσουλμανικών κατακτήσεων». Ο IbnQutaybah (9^ος αι.) από τη Βαγδάτη έγραψε το έργο «Kitabal-Ma’arif» (Βιβλίο της Γνώσης), που είναι ένα είδος

εγχειριδίου για την επιστήμη της ιστορίας. Ο Πέρσης από το Ισφαχάν al-Dinawariέγραψε μια παγκόσμια ιστορία προσεγγίζοντάς την από την οπτική γωνία της εθνικής του καταγωγής. Περσικής καταγωγής ήταν και ο Bayhaki (995 – 1077). Ο Ibnal-Qalanisi είναι ιστορικός που έγραψε για κυρίως για τις Σταυροφορίες.. Ιστορικός που ασχολήθηκε κι αυτός

με τις Σταυροφορίες είναι ο Ibnal-Athir. OBahaa-DinIbn Shaddad υπηρέτησε κοντά στον Σαλλαντίν και έγραψε τη βιογραφία του. Από τον Αιγύπτιο ιστορικό al-Balawi (10ος αιώνας) αντλούμε πληροφορίες για την Αίγυπτο την εποχή των Τουλουνίδων αλλά και για τους Αββασίδες.

Λογοτεχνία

Ο ποιητικός λόγος ήταν το κύριο όργανο καλλιτεχνικής έκφρασης των Αράβων πριν την εμφάνιση του Ισλάμ. Έτσι, η εξέλιξη του πολιτισμού των Αράβων μετά τον Μωάμεθ επέφερε και τη συνακόλουθη εξέλιξη και στη λογοτεχνική παραγωγή. Ο ποιητικός

λόγος συνεχιζόταν να καλλιεργείται αλλά τώρα μπολιάστηκε με νέα στοιχεία, ενώ και η εξέλιξη της αραβικής γλώσσας επέδρασε στην βελτίωσή του. Οι Αβασσίδες Χαλίφηδες έδειξαν έντονο

ενδιαφέρον και για την ποίηση. Στις αυλές τους υπήρχαν ποιητές που τους εξυμνούσαν. Ιδιαίτερα στην αυλή του Χαρούν αλ-Ρασίντ. Τα θέματα που τους απασχολούσαν τους ποιητές ποίκιλαν· έχουμε ποιήματα, για τον έρωτα και την αγάπη, για τις δυσκολίες της ζωής, για φιλοσοφικά ζητήματα, αλλά και ποιήματα που ήταν

αφιερωμένα στους Χαλίφηδες ή στους πρίγκιπες και διοικητές επαρχιών. Η κασίντα ήταν ένα ποίημα με συγκεκριμένη περίπου δομή και ήταν αφιερωμένη σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Τον εντέκατο αιώνα έχουμε την εμφάνιση των ποιημάτων –

τραγουδιών «Ρουμπαϊάτ», τα οποία ήταν τετράστιχα και αναφερόταν στις χαρές της ζωής, το κρασί και τη διασκέδαση.

Σπουδαίο ρόλο στην ποιητική παραγωγή διαδραμάτισαν και οι Σούφι, το μυστικιστικό ρεύμα του Ισλάμ, η μελέτη του οποίου θα μας θέσει εκτός των ορίων της παρούσας εργασίας. Ο κατάλογος των ποιητών που διέπρεψαν την εποχή των Αββασίδων είναι ιδιαίτερα μακρύς και γι’ αυτό θα αναφέρουμε ενδεικτικά : ο al-Buhtruhi, ο AbuNuwas, ο AbuYaqubal-Khuraymi και ο Ibnal-Mu’jjal.

Παράλληλα καλλιεργήθηκε και ο γραπτός λόγος, η πρόζα. Πολλά έργα ιστορικού ή γεωγραφικού – εθνογραφικού χαρακτήρα ήταν γραμμένα σε έμμετρο λόγο. Ένας είδος ηθογραφίας των ανθρώπων, που παρείχε και ηθικά διδάγματα αναπτύχθηκε και σκόπευε εκτός από το να τέρψει στο να συμβουλεύσει. Ο αλ-Τζαχίζ (776 – 868) που έδρασε στην αυλή του αλ-Μααμούν έγραψε αφηγηματικά έργα που αναφερόταν σε διάφορες χώρες και

λαούς και στον τρόπο ζωής του και παράλληλα ήθελε να συμβουλέψει τους ανθρώπους για ποικίλα ζητήματα. Διακρίθηκαν ο al-Hamadhani και ο al-Hariri, ο οποίος ήταν και σπουδαίος φιλόλογος.

Κορυφαίο έργο της λογοτεχνικής παραγωγής των Αράβων την εποχή των Αββασίδων που σαγήνευσε αλλά και σαγηνεύει μέχρι και σήμερα όλο τον κόσμο είναι η περιώνυμη συλλογή διηγημάτων «Χίλιες και Μια Νύχτες» (AlfLaylahwa-Laylah). Ο βασιλιάς Shahryar είχε νυμφευθεί μια γυναίκα η οποία όμως τον απάτησε. Έτσι αυτός πιστεύει ότι όλες οι γυναίκες είναι άπιστες και αποφασίζει να παντρεύεται κάθε μέρα ή κάθε Τρίτη μέρα μια διαφορετική γυναίκα και την επόμενη αυγή να τη σκοτώνει. Κάποια στιγμή στη τραγική αυτή θέση των γυναικών ήρθε και η πριγκίπισσα Shahrazad. Για να αποφύγει τη θανάτωση αυτή άρχισε να διηγείται στο βασιλιά διάφορες ιστορίες τις

οποίες δεν τις τελείωνε μέχρι την αυγή. Και έτσι ο βασιλιάς θέλοντας να πληροφορηθεί το τέλος των διηγημάτων της Shahrazad ανέβαλε διαρκώς τη θανάτωσή της. Τελικά ο

βασιλιάς όχι μόνο δεν εκτέλεσε τη σύζυγό του αλλά έκανε μαζί της και τρεις γιους. Το έργο αυτό δημιουργήθηκε πιθανότατα στη Βαγδάτη από τον δέκατο ως τον δωδέκατο αιώνα, ενώ αποδόθηκε στο περιβάλλον του Χαλίφη Χαρούν αλ-Ρασίντ.

Διακρίνονται επιδράσεις από μύθους και διηγήσεις της περσικής και της ινδικής λογοτεχνίας. Πιθανότατα πρότυπο να αποτέλεσε το έργο HazaAfsana (ThousandTales / Χίλιες Διηγήσεις) του Πέρση al-Juhshiyawi (10ος αιώνας), όπου περιέχονται ιστορίες ινδικής προελεύσεως.

Βαγδάτη, η Αθήνα της Ανατολής

Έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο εκτενώς για το μεταφραστικό κίνημα της Βαγδάτης· ως εκ τούτου στο παρόν άρθρο θα γίνει μια μικρή και επιγραμματική αναφορά στο ιστορικό αυτό φαινόμενο.

Αξίζει να τονίσουμε ότι η μετάφραση αρχαίων ελληνικών κειμένων βασίζεται σε μια παράδοση που κληρονομήθηκε τόσο από, τους Σασανίδες όσο και από μεταφράσεις στη συριακή γλώσσα. Ότι ενισχύθηκε από την κεντρική εξουσία για πολιτικούς, επιστημονικούς, οικονομικούς και διοικητικούς λόγους. Ότι με το μεταφραστικό κίνημα συνδέθηκε ένας μεγάλο  αριθμός λογίων, επιστημόνων και φιλοσόφων. Ότι ένα πολύπλοκο και πολυσύνθετο φαινόμενο κατά το οποίο μια ολόκληρη κοινωνία υπό την καθοδήγηση κατά βάση της κεντρικής εξουσίας στρέφει τα βλέμματά της προς συγκεκριμένες πτυχές της αρχαίας ελληνικής σκέψης και γραμματείας με σκοπό να υπηρετήσει ειδικούς και

συγκεκριμένους σκοπούς, που συχνά διαφέρουν από Χαλίφη σε Χαλίφη και από εποχή σε εποχή. Ότι σχετίζεται με τις πολυδιάστατες σχέσεις που ανάπτυξαν οι μουσουλμανικές κοινωνίες με το Βυζάντιο. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι

μεταφράστηκαν κυρίως έργα του Πλατωνα, του Αριστοτέλη, του Πλωτίνου, αλλά και έργα που σχετίζονται με την ιατρική, την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη γεωμετρία, την αγροτική παραγωγή κ.ά.. Το μεταφραστικό κίνημα αρχίζει να

εκπνέει τον 11ο αιώνα. Το μεταφραστικό κίνημα της Βαγδάτης αναδεικνύει ένα κλίμα πνευματικής και πολιτιστικής άνθισης, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα καλλιέργειας των γραμμάτων και

των επιστημών. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα η Βαγδάτη αποτέλεσε πόλο έλξης επιστημόνων και λογίων όπου θα μπορούσαν να

σπουδάσουν σε ανώτερο επίπεδο και έπειτα να σταδιοδρομήσουν.

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι πολλοί συνδέουν το μεταφραστικό κίνημα με τον Οίκο της Σοφίας/Baytal-Hikma στη Βαγδάτη. Κατ’ αρχάς ήταν μια μεγάλη βιβλιοθήκη που ιδρύθηκε πιθανώς από τον Χαλίφη αλ-Μααμούν. Παράλληλα εκεί

γινόταν και μαθήματα που αφορούσαν όλες τις επιστήμες. Σύμφωνα με τους περισσοτέρους μελετητές ο «Οίκος της Σοφίας» ήταν και ένας χώρος όπου γινόταν και μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

– ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ Κ., Ισλάμ μια Σύντομη Ιστορία

– ΒΡΥΩΝΗΣ Σ., Η

καθ’ ημάς Ανατολή, Η πνευματικά παράδοση του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στον

Σλαβικό και τον Ισλαμικό κόσμο

– ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΤΟΣ Α., Ισλάμ, Θρησκειολογική Επισκόπησις

– ΓΟΥΤΑΣ Δ., Η Αρχαία

Ελληνική Σκέψη στον Αραβικό Πολιτισμό

– ΖΙΑΚΑΣ Γ.Δ., Ιστορία

των Θρησκευμάτων, β΄ το Ισλάμ

– ΖΙΑΚΑΣ, Γ.Δ., Τα Ελληνικά Γράμματα και ο Αριστοτέλης στην Αραβική Παράδοση

– ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ι., Το Βυζαντινό Κράτος

– ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ Α., Ορθοδοξία και Ισλάμ

– LEWIS., Οι Άραβες στην Ιστορία

– MAALOUFAMIN, Οι

Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων

– ΜΠΑΝΤΑΟΥΗ Χ., Εισαγωγή στην Ιστορία του Ισλαμικού Κόσμου

– NICHOLASD., Η Εξέλιξη

του Μεσαιωνικού Κόσμου

– ΦΟΥΓΙΑΣ Μ.Γ., Το Ελληνικό Υπόβαθρο του Ισλαμισμού

– HOURANIA., Ιστορία

των Αραβικών Λαών

–J.FREELY, Ο Πλάτων στη Βαγδάτη ή Το φως της Ανατολής

–EncyclopediaofIslam,τ. 1-9,εκδ.Brill,Leiden 1965 – 1997

-ΗΙΤΤΙ P.

K., History of the Arab

– HODGSON M.G.S., The Venture

of Islam,τ.1-3

– HOLT P.M., LAMBTON

A.K.S., LEWIS B., The Cambridge History

of Islam,τ.2β

-MONTGOMERY WATT, Islamic Philosophy and

Theology

-ROGERS M., The Spread of Islam

– ROSSENTAL F., The Classical

Heritage in Islam

-SAUNDERS

J.J., A History of Medieval Islam

Κωνσταντίνος Μπατσιόλας

Ιστορικός -Εθνολόγος, Θεολόγος

Πηγή : http://www.polispost.com/grammata-kai-epistimes-tin-epochi-ton-abbasidon-deytero-meros/

http://pirforosellin.blogspot.gr/  -  Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος(link ). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.